Przygotowanie raportu

Home

Wprowadzenie

Programy

Inne

Przygotowanie raportu lub artykułu naukowego

Wprowadzenie

Wyniki przeprowadzonych obserwacji lub badań zwykle zostają przedstawiane w raporcie lub ogólnie dostępnej publikacji. Chociaż konstrukcja takich opracowań może wynikać z różnych zaleceń, na ogół najlepsze wzory należy czerpać z najbardziej prestiżowych czasopism naukowych. Opracowanie naukowe zwykle zawiera następujące części:

1.	Tytuł pracy.
2.	Imię(imiona) i nazwisko(a) autora(autorów) pracy oraz adres(y) miejsca zatrudnienia.
3.	Streszczenie.
4.	Wstęp.
5.	Materiał i metody.
6.	Wyniki.
7.	Dyskusja.
8.	Wnioski.
9.	Spis literatury.

Tytuł. Tytuł jest pojedynczym, bardzo znaczącym zdaniem opracowania naukowego. Tytuł powinien:

1.	Zapowiadać czytelnikowi, o czym mówi opracowanie.
2.	Zachęcić do przeczytania opracowania.
3.	Wyraźnie określić zakres tematu będącego częścią przedmiotu lub nawet działu przedmiotu.
4.	Zawierać słowa zrozumiałe dla czytelnika.

Przykładami dobrych tytułów są:

	"Wpływ czasu zwilżenia liści i temperatury na czas infekcji, długość okresu latentnego i szybkość pojawienia się objawów rynchosporiozy jęczmienia",
	"Własności morfologiczne i genetyczne izolatów Colletotrichum gloeosporioides wywołujących antraknozę łubinu żółtego w Polsce".
	"Fusarium oxysporum f. sp. cubense składa się z niewielu ras szeroko rozprzestrzenionych w Europie",
	"Colletotrichum gloeosporioides, sprawca antraknozy łubinu, nowej choroby w Polsce".

Streszczenie. Winston Churchil powiedział "Please be good enough to put your conclusions and recommendations on one sheet of paper at the very beginning of your report, so that I can even consider reading it", tj. "Bądź tak dobry i przedstaw wnioski i zalecenia na jednej kartce papieru umieszczonej na samym początku doniesienia, abym mógł ewentualnie rozważyć jego przeczytanie".

Streszczenie powinno poinformować o:

1.	Celu i zakresie pracy.
2.	Zastosowanych metodach badań.
3.	Otrzymanych wynikach.
4.	Wnioskach i zaleceniach wynikających z przeprowadzonych badań.

Streszczenie nie zawiera ani ilustracji, ani tabel. Treść streszczenia nie powołuje się na źródła literaturowe.

Wstęp. Wstęp opracowania powinien wyrażać istnienie problemu. Wstęp nie może być przeglądem literatury, lecz wykorzystując dane literaturowe treść wstępu powinna uzasadnić celowość przeprowadzonych badań, która zwykle wiąże się z koniecznością poniesienia dużych kosztów. Po zapoznaniu się z wstępem czytelnik powinien dowiedzieć się:

1.	Co jest interesujące w przedstawionym opracowaniu.
2.	Dlaczego przedłożona praca jest znacząca.
3.	O najbardziej aktualnym stanie wiedzy o rozpatrywanym problemie.
4.	W jaki sposób wyniki pracy zostaną przedstawione.

Zatem wstęp jest pierwszą szansą autora do zdefiniowania zakresu opracowania, a mocne podkreślenie wartości uzyskanych wyników jest zasadniczym bodźcem zachęcającym czytelnika do szczegółowego zapoznania się z resztą opracowania i zwykle znacznie przyśpiesza procedurę introdukowania rezultatów badań do praktyki.

Wstęp zorganizowany według zasad przedstawionych wyżej powinien prowadzić do wyrażenia celu lub celów pracy. Cel lub cele pracy powinny wyrazić zakres podjętych prac wynikający z ujawnionych we wstępie luk we wiedzy o rozpatrywanym problemie.

Materiał i metody. Rozdział "Materiał i metody" powinien:

1.	Szczegółowo scharakteryzować użyty materiał, tj. podać np.:
	jego pochodzenie,
	nazwę gatunkową i odmianową użytych roślin,
	wiek i stan zdrowotny roślin.
2.	Omówić zastosowane metody badawcze, tj.:
	albo powołać się na opublikowane procedury z podaniem literatury źródłowej,
	albo zwięźle je scharakteryzować, szczególnie gdy zastosowane postępowanie zostało zmodyfikowane.
3.	Przedstawić użyte odczynniki i sprzęt z podaniem ich producentów.
4.	Poinformować o pochodzeniu użytej terminologii.
5.	Podać miejsce zdeponowania wykorzystywanego materiału badawczego, np. holotypu lub izotypów opisanego gatunku grzyba.
6.	Wyjaśnić skróty użyte w dalszej części opracowania.

Zatem treść tego rozdziału powinna umożliwić czytelnikowi powtórzenie eksperymentu lub przeprowadzenie badań o innym charakterze.

Wyniki. Rozdział "Wyniki" powinien zawierać główne stwierdzenia, które wynikły z przeprowadzonych badań. Stwierdzenia te można przedstawić biorąc pod uwagę:

1.	Zachowanie omawianej cechy w wybranym przedziale czasu. Sposób ten jest wykorzystywany przy charakteryzowaniu np. rozwoju objawów chorobowych w ciągu okresu wegetacji, ontogenezy sprawcy choroby lub przy opisywaniu rozwoju epidemii. W tej strategii przedstawiania wyników badań jednostkami dzielącymi treść opracowania są np. dni, tygodnie lub miesiące okresu wegetacji, fazy lub stadia rozwoju roślin albo przyczyny chorób.

2.	Własności przestrzenne omawianego przedmiotu lub organizmu, tj. np. jego kształt, umiejscowienie i własności struktur wewnętrznych. Opisując pseudotecjum Venturia inaequalis, sprawcy parcha jabłoni, należy przedstawić jego umiejscowienie w tkance liścia, kształt, barwę peridium (ściany owocnika), rozmieszczenie i własności worków i parafiz oraz morfologię ujścia, tzw. ostiolum. Przejrzystość opisu można zwiększyć dzieląc opisywany przedmiot lub organizm na części. Należy przy tym przestrzegać zasady przechodzenia od ogółu do szczegółu. Zatem opis Venturia inaequalis rozpoczyna się od charakteryzowania struktur grzyba widocznych gołym okiem, następnie dających się obserwować pod mikroskopem stereoskopowym i w końcu możliwych do oglądania pod mikroskopem świetlnym.

3.	Przebieg rozpatrywanego procesu, np. procesu wnikania patogena do rośliny. Proces wnikania można omówić etapami, np. rozpoczynając od scharakteryzowania kiełkowania zarodników, po czym przejść do opisania fizycznego i chemicznego pokonywania wosku i kutikuli, wnikania przez skórkę i opanowywania przestrzeni międzykomórkowych oraz w końcu wnikania do wnętrza komórki. Każdy z tych etapów może zawierać również dane np. o zachowaniu się rośliny i substancji wydzielanych przez patogena w czasie wnikania.

4.	Zasadę ”przyczyna-skutek”. Ten sposób zorganizowania rozdziału "Wyniki" można zastosować omawiając rezultaty badań np. wpływu obniżającej się temperatury na zawartość glukozy w bulwie ziemniaka. Zatem ten sposób opisywania jest polecany, gdy celem badań jest ujawnienie przyczyny zjawiska.

5.	Zasadę "podobieństwo-różnica". Stosując tę zasadę można porównać np. sposoby zimowania Blumeria graminis f. sp. tritici, Puccinia graminis f. sp. tritici i Gaeumannomyces graminis var. tritici, tj. sprawców odpowiednio mączniaka prawdziwego pszenicy, rdzy źdźbłowej pszenicy i zgorzeli podstawy źdźbła pszenicy.

Dyskusja. Dyskusja wyników jest co najmniej równoważnym rozdziałem w porównaniu z rozdziałem "Wyniki". Treść rozdziału "Dyskusja" jest zwykle najbardziej wnikliwie ocenianą częścią opracowania naukowego. Mianowicie treść ta wyraża umiejętność zdefiniowania ujawnionego problemu i jego wszechstronnego przeanalizowania. Zatem w rozdziale tym autor wyraża swoją zdolność obserwowania, intuicję badawczą i wiedzę z zakresu reprezentowanej dziedziny. Czytelnik dyskusji oczekuje ponadto wyrażenia znaczenia wyników pracy dla nauki i wskazania kierunków przyszłych badań w celu wyjaśnienia problemów wynikłych w czasie prowadzenia opisanych badań. Chociaż wyniki dyskutowanych badań muszą być porównane z wynikami podobnych badań przeprowadzonych przez innych badaczy, w zasadzie dyskusja powinna dotyczyć przyszłości a nie przeszłości. Przeszłością sensu stricte opracowania naukowego jest spis literatury.

Wnioski. Wnioski powinny być:

1.	Sformułowaniami ujawnionych problemów.
2.	Uogólnieniami wynikającymi ze stwierdzeń przedstawionych w dyskusji.
3.	Zaleceniami do prowadzenia badań we wskazanym kierunku.

Analizując konstrukcję opracowania naukowego przedstawioną wyżej należy zwrócić uwagę na konieczność zachowania przyjętej struktury wyrażającej się (1) wprowadzeniem problemu we wstępie, (2) ukazaniem zastosowanych metod badawczych, (3) przedstawieniem wyników obserwacji zjawisk w przyjętych warunkach badania, (4) omówieniem otrzymanych wyników i (5) rozwiązaniem problemu w postaci sformułowania wniosków. Ani we wstępie, ani w pozostałych częściach opracowania naukowego nie można mówić o zagadnieniach nie opisanych w wynikach. Zatem jeżeli praca dotyczy trzech zagadnień, np. wpływu terminu siewu (A), temperatury (B) i wilgotności (C) na porażenie pszenicy przez Gaeumannomyces graminis var. tritici (Ggvt), we wstępie w oparciu o literaturę należy najpierw przedstawić informację, że porażenie pszenicy przez Ggvt było różne, gdy pszenicę wysiewano w różnych terminach. Z kolei należy wykazać, że porażenie pszenicy przez Ggvt zmieniało się w zależności od temperatury a w końcu od wilgotności.

Rozdział "Materiał i metody" musi ujawnić, jaką odmianę pszenicy i jaką rasę Ggvt badano w doświadczeniu i w jaki sposób określano wyniki współdziałania między Ggvt i terminem siewu, temperaturą i wilgotnością. W rozdziale wyniki należy najpierw przedstawić rezultaty badań dotyczące wpływu terminu siewu na poziom zachorowania pszenicy wskutek jej porażenia przez Ggvt. Następnie należy uwzględnić temperaturę i wilgotność. W dyskusji należy omówić otrzymane wyniki rozpoczynając od zagadnień dotyczących interakcji termin siewu x porażenie pszenicy przez Ggvt, po czym przejść do dyskutowania wyników pozostałych dwóch współdziałań. Tę samą kolejność należy zachować wyrażając wnioski. Zatem strukturę opracowania z trzema problemami można zilustrować następująco:

Wstęp	Materiał i metody	Wyniki	Dyskusja	Wnioski
A	A'	A''	A'''	A''''
B	B'	B''	B'''	B''''
C	C'	C''	C'''	C''''

A więc opracowanie to nie może zawierać żadnego innego zagadnienia poza problemami A, B i C.

Czytelność i klarowność przekazywanych treści w częściach opracowania znacznie zwiększa wprowadzenie podtytułów omawianych problemów. Na przykład, wyniki badań nad wpływem terminu siewu na porażenie pszenicy przez Gaeumannomyces graminis var. tritici przedstawione w rozdziale "Wyniki" i dyskutowane w części "Dyskusja" można poprzedzić pogrubionym słowem "Temperatura". Utworzenie podrozdziału (1) podkreśla szczegóły, (2) uzasadnia przyjętą logiczną strategię ich wybrania i przedstawiania oraz (3) rozmieszcza szczegóły w sposób ułatwiający ich poznawanie.

Język. Najbardziej istotnymi cechami języka naukowego są precyzja, jasność (klarowność), prostota, rodzimość, zwięzłość i płynność.
Precyzję języka tworzą:

1.	Właściwe słowa. Na przykład, słowo "liczba" dotyczy rzeczy policzalnych, mówiąc zaś o wodzie należy użyć słowa "ilość".

2.	Właściwy poziom trafności omawiania problemu. Wysoki poziom trafności omawianego problemu można osiągnąć zachowując równowagę między stwierdzeniami ogólnymi i stwierdzeniami szczegółowymi. Stwierdzenia ogólne ukierunkowują myślenie, szczegółowe zaś potwierdzają przyjęty kierunek. Jednak zarówno stwierdzenia ogólne, jak i szczegółowe muszą zawierać określoną treść. Na przykład, w fragmencie tekstu: "Pirazofos jest silnie toksyczny dla organizmów stałocieplnych. Dawka śmiertelna związku pirazofos (LD50) dla szczura wynosi 150 mg kg-1. Zawartość pozostałości związku pirazofos w liściach opryskiwanych preparatem Afugan wyniosła 80 mg kg-1" zdanie pierwsze jest stwierdzeniem ogólnym z jednej strony wprowadzającym w temat, z drugiej zaś pozwalającym zrozumieć znaczenie treści zawartych w zdaniach drugim i trzecim, które są wyrażeniami szczegółowymi.

Jasnością (klarownością) języka jest omijanie rzeczy, o których się nie myśli i prostota stylu. Zdanie niejasne zwykle wynika z małej klarowności zdania poprzedniego. Głównymi źródłami niejasności treści są:

1.	Dwuznaczność, tj. możliwość różnego rozumienia przedstawionej treści. Na przykład, każde ze zdań przedstawionych niżej wyraża coś innego w zależności od umiejscowienia słowa "tylko". Przed przystąpieniem do analizy zdań podanych niżej należy przypomnieć, że wśród fungicydów są preparaty o własnościach tylko grzybobójczych i preparaty grzybobójcze działające również leczniczo (poza substancją grzybobójczą również zawierają np. witaminy, hormony itp.).
		Tylko benomyl zwalcza sprawcę podsuszki.		Nieprawda, inne fungicydy również są toksyczne dla sprawcy podsuszki.
		Benomyl tylko zawalcza sprawcę podsuszki.		Zdanie prawdziwe, gdyż benomyl nie ma własności leczniczych.
		Benomyl zawalcza tylko sprawcę podsuszki.		Nieprawda, benomyl zwalcza również sprawców innych chorób.

2.	Nadmierna złożoność:
	określeń, np.:
		charakteryzować się funkcjonalnością	zamiast	być funkcjonalnym
		finalizować		kończyć
		utylizacja		użycie (wykorzystanie)
	zdań, np.	Traktowanie roślin wodnym roztworem preparatu Benlate.		Opryskiwanie roślin preparatem Benlate.
		Celem badań było określenie natury procesu infekcji.		Celem badań było zbadanie procesu infekcji.

Prostota języka umożliwia efektywne przekazanie czytelnikowi informacji. Informacje zawierają słowa i zdania. Winston Churchill powiedział "Short words are best, and old words, when short, are best of all", tj. "Słowa krótkie są najlepsze, a słowa stare, gdy krótkie, są najlepsze ze wszystkich". Stąd wyrażając treść należy szukać tzw. słów mocnych. W zdaniu najważniejszymi słowami są rzeczowniki i czasowniki. Gdy są one zbyt ogólne lub dwuznaczne, całe zdanie staje się mało wymowne.

Zatem prostotę języka zwiększa:

1.	Omijanie słów dwuznacznych i zbędnych, np.:
		Wodór jest składnikiem wody.	zamiast	Wodór wchodzi w skład wody.
		Uszkodzenie wynikło z wystąpienia średnio 12,6 szkodnika na 1 cm2 liścia.	zamiast	Uszkodzenie wynikło z wystąpienia około 13 szkodników na 1 cm2 liścia.
		utylizacja		użycie (wykorzystanie)

2.	Omijanie zdań aroganckich, np.: "jak powszechnie wiadomo", "jasno przedstawiają".

3.	Wybór tzw. mocnych rzeczowników i czasowników. Rzeczowniki są cegłami domu, czasowniki zaś ożywiają ten dom. Na przykład, w zdaniu: "Naturą Gaeumannomyces graminis var. tritici jest tworzenie hyfopodiów" słowo "naturą" jest wieloznaczne. Należy je zastąpić słowem "Cechą". Z kolei zdanie "Pomiar temperatury wykonywano za pomocą ..." należy rozpocząć: "Temperaturę zmierzono za pomocą ...". W zdaniu "... jest używany do określenia" słowa "jest używany" należy zastąpić słowem "określa" lub "oznacza".

Zrozumienie przekazywanych treści jest uwarunkowane użyciem języka, którego znaczenie słów jest znane czytelnikowi. Stąd należy:

1.	Unikać obcych określeń.
2.	Unikać słów zapożyczonych z innych języków.
3.	Zdefiniować nieznane określenia.

Efektywność informowania przedstawianym tekstem zależy od jego zwięzłości. Zwięzłość treści można zwiększyć przez:

1.	Wyeliminowanie niepotrzebnych słów. Na przykład:
		W dniu 12 kwietnia.	zamiast	12 kwietnia.
		Użyto metalu żelazo.	zamiast	Użyto żelaza.

2.	Wyeliminowanie nic nie mówiących fragmentów zdania, np.: "można dodać, że", "istotnym jest to, że", "fakt, że", "należy uznać, że".

3.	Sprowadzenie zdań do najprostszych form, np.:
		W tym momencie czasu ....	zamiast	teraz.
		był zdolny	zamiast	mógł
		w najbliższym sąsiedztwie	zamiast	w pobliżu.

Skuteczność przekazywania myśli w pracy naukowej zależy również od płynności dostarczania treści. Sposób przekazywania informacji nie może nudzić lub męczyć czytelnika. Powinien on wzbudzać zainteresowanie, zastanawiać, fascynować i utrzymywać uwagę.

Osiągnięcie tych celów jest możliwe przez:

1.	Zmienianie rytmu przekazywanych treści przez:
	używanie różnych słów wprowadzających, kontrastujących lub zamykających, np. w ciągu, ostatnio, chociaż, w przeciwieństwie, aby, w celu, również, ponadto, w końcu,
	stosowanie fragmentów zdań wprowadzających, np. "Zwiększanie dawek fungicydu od 1 do 50 mg l-1 powodowało stopniowe obniżanie się zawartości chlorofilu w liściu".

2.	Zmienianie długości zdań.

3.	Zmienianie struktury zdań przez:
	używanie zdań niezależnych, np. "Pierwszym etapem procesu infekcji jest zetknięcie się patogena z rośliną",
	wprowadzanie zdań zależnych, np. "Chociaż zetknięcie się patogena z rośliną jest warunkiem wystąpienia choroby, inokulacja liści kapusty zarodnikami Alternaria brassicae nie wywołała czerni krzyżowych".

4.	Zmienianie długości paragrafu. Paragrafy zbyt długie zniechęcają czytelnika, zbyt krótkie zaś wywołują efekt staccata utrudniający przyjmowanie treści. Optymalna długość paragrafu wynosi od 7 do 14 wierszy.

Ilustracje. Stare przysłowie japońskie mówi "Lepiej raz samemu zobaczyć niż 100 razy przeczytać lub usłyszeć". Wyróżnia się dwa typy ilustracji: tabele i ryciny. Tabelą jest zestawienie liczb i opisów w wierszach i kolumnach. Rycinami mogą być rysunki, diagramy, wykresy i fotografie.

Tabele umożliwiają:

1.	Prezentację danych liczbowych.
2.	Najbardziej wydajne przedstawienie dużej liczby danych.
3.	Precyzyjne porównywanie danych z dowolną liczbą miejsc po przecinku.
4.	Znaczne skrócenie analizy opisowej wyników w rozdziale "Wyniki".

Wykresy umożliwiają przedstawienie ogólnych zależności między danymi. Trafność ukazania tych zależności w dużym stopniu wynika z wyboru rodzaju wykresu. Wykresy liniowe najlepiej przedstawiają zależności czasowe. Wykresy słupkowe porównują wielkości różnych elementów. Wykresy koliste umożliwiają porównać części całości.

Fotografie umożliwiają rzeczywiste przedstawianie przedmiotów lub zdarzeń. Powinny one jednak zawierać wyłącznie lub prawie wyłącznie obraz przedmiotu lub zdarzenia omawianego w części "wyniki". Czytelność fotografii zwiększają strzałki lub symbole wskazujące najbardziej istotne przedstawione miejsca lub struktury. Fotografia powinna zawierać skalę pozwalającą określić wielkość prezentowanego obiektu.

Rysunki są szkicami liniowymi przedmiotów, organizmów lub ich struktur. Rysunki umożliwiają:

1.	Regulować zawartość szczegółów.
2.	Pomijać szczegóły nie opisywane w opracowaniu. Pominąć niektóre elementy, których nie można pominąć przy fotografowaniu obiektu.
3.	Zaprezentować omawiany obiekt jednocześnie w kilku płaszczyznach widzenia, np. w płaszczyźnie ukazującej powierzchnię i wnętrze perytecjum.
4.	Przedstawić zdarzenia, których nie można sfotografować, np. procesu rozrywania wiązań międzyfibrylarnych przez celulazy grupy C1 wytworzone przez Fomes annosus, sprawcę huby korzeni.

Diagramy są rysunkami informującymi symbolami, ale nie opisującymi własności fizycznych rozpatrywanego obiektu. Diagramem jest np. zespół rysunków przedstawiający cykl chorobowy powodowany przez Taphrina deformans, sprawcę kędzierzawości liści brzoskwini.